Machteloosheid is belangrijke stressfactor in coronatijden

Stress. We hebben het allemaal weleens. We kunnen ons gestrest voelen over allerlei dingen, zoals werk, geld, kinderen, relaties, gezondheid, noem maar op. Een klein beetje stress is niet per se ongezond, maar het wordt een probleem als de stress chronisch wordt. Dat kan namelijk leiden tot onder meer overspannenheid, burn-out en depressie.

Als je lijf te lang en te veel blootgesteld wordt aan stress heb je bovendien een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker en obesitas. Zorgelijk dus. Zeker omdat het aantal meldingen van overspannenheid en burn-out als beroepsziekte de afgelopen jaren flink is gestegen. Dat betekent dat steeds meer werknemers – en werkgevers – ermee te maken krijgen.

Volgens Thijs Launspach, stressexpert en auteur van het anti-stressboek Fokking Druk, is er op de hoeveelheid stress die we ervaren niet zo makkelijk een cijfer te plakken: ‘Stress is een subjectieve ervaring. Iedereen beleeft het op een andere manier. Maar we weten inderdaad dat het aantal burn-outs is gestegen en dat duidt natuurlijk wel op een ernstige mate van stress.’ De huidige coronacrisis veroorzaakt daar bovenop extra uitdagende omstandigheden. De conclusie dat mensen nu alleen nog maar meer stress ervaren ligt dus voor de hand.

‘Verwacht niet van jezelf dat je dezelfde resultaten boekt als voorheen’

‘Uit verschillende onderzoeken blijkt dat we angstiger en eenzamer zijn geworden en daardoor neemt ons stressniveau toe’, zegt Launspach. Hij benadrukt dat stress niet alleen maar gaat over de hoeveelheid werkdruk. Het gaat ook over hoe druk ons leven is.

Bovendien hebben we te maken met allerlei psychologische stressoren, zoals angst voor het virus, zorgen over je baan of het combineren van thuiswerk met zorgtaken. ‘Ook het gevoel dat iemand anders beslissingen neemt over je leven speelt een rol. Dingen zijn niet vanzelfsprekend meer en dat zorgt voor een gevoel van machteloosheid’,voegt hij daaraan toe.

Viktor Frankl

Die machteloosheid vormt misschien wel de kern van de huidige stressproblematiek. Nir Eyal, bekend van de boeken Hooked en Indistractable, beschrijft bijvoorbeeld hoe belangrijk het is om een gevoel van controle te hebben en te houden. Als voorbeeld schetst hij het verhaal van Viktor Frankl.

Deze Oostenrijkse neuroloog en psychiater overleefde gevangenschap in een concentratiekamp tijdens de holocaust. Frankl zag daar het grote verschil tussen gevangenen die de hoop verloren – en snel stierven  – en degenen die een doel voor ogen hadden. Door zich daarop te concentreren, voelden deze gevangenen een zekere mate van psychologische controle. Dat gevoel betekende letterlijk het verschil tussen leven en dood.

Ook Frankl leerde de stress te hanteren door zijn aandacht te verleggen en zich te focussen op een doel. Hij zocht naar betekenis in de kleinste dagelijkse handelingen, zoals het zorgen voor een zieke medegevangene of het bewaren van een stukje touw dat later van pas zou kunnen komen. Door zijn focus te richten op die paar controleerbare aspecten in zijn leven, in plaats van op al die dingen waar hij geen grip op had, lukte het hem te overleven.

Handelingsperspectief

Launspach beaamt dat een gevoel van controle een belangrijke rol speelt bij het verminderen van stress. Door de coronacrisis zijn veel mensen dat gevoel juist kwijtgeraakt. ‘Zorg daarom dat je handelingsperspectief creëert. Ik raad mensen bijvoorbeeld aan om toch maar een project aan te pakken.’

Zo’n project kan van alles zijn, van het opruimen van de schuur tot het updaten van je digitale fotocollectie. Door concrete stappen te zetten, boek je resultaten en voel je je weer nuttig. Launspach: ‘In plaats van je zorgen te maken over de komende maanden kan je beter iets zoeken voor nu, binnen je eigen leefwereld.’

Hij benadrukt dat mensen goed voor zichzelf moeten blijven zorgen door gezond te eten, genoeg te bewegen en goed te slapen. Voor werknemers heeft de stressexpert nog een paar specifieke tips: ‘Verwacht niet van jezelf dat je dezelfde resultaten boekt als voorheen. Cut yourself some slack.’

‘We moeten oppassen dat we stress niet als de ultieme vijand gaan zien’

Je hoeft bijvoorbeeld niet bang te zijn dat een concurrent met jouw werk aan de haal gaat als jij een paar steken laat vallen. ‘Bedenk dat die concurrent waarschijnlijk ook last heeft van stress. Er zijn momenteel maar heel weinig mensen die een hele productieve tijd ervaren. Bijna niemand levert nu zijn of haar allerbeste prestaties.’

Je mag volgens Launspach nu best wat liever zijn voor jezelf. Een paar fouten maken betekent niet dat je gefaald hebt. Het betekent alleen dat er even iets belangrijker was dan werk of een eventuele concurrentiestrijd. ‘Veel mensen hebben ook kinderen of ouders waar ze voor moeten zorgen.’

Om die reden adviseert Launspach werkgevers kritisch te kijken naar wat ze verwachten van hun mensen, vooral als ze kinderen hebben. ‘Hou sowieso goed in de gaten hoe het met je werknemers gaat. Vraag bijvoorbeeld of de mensen iets nodig hebben en of ze het nog volhouden. Dat zorgt er ook voor dat je vroegtijdig kan ingrijpen.’

 Compenseren

Stress is trouwens ook niet iets dat je te allen tijde moet zien te vermijden. Als we voortdurend proberen stress uit de weg te gaan kan dat juist averechts werken. ‘We moeten oppassen dat we stress niet als de ultieme vijand gaan zien’, zegt Launspach.

Stress kan je ook in staat stellen net even wat betere prestaties te leveren of sneller te reageren in bepaalde situaties. Je hebt een gezonde dosis spanning nodig om je goed te kunnen concentreren of om die ene deadline te halen. ‘Soms word je gedwongen om net even wat extra’s te leveren en dat is op zich niet erg. Zolang je het maar compenseert met rust en ontspanning.’

Op die manier kun je jezelf dus trainen in de hoeveelheid stress die je aan kan. Launspach: ‘Kijk maar naar topsporters. Zij herstellen en ontspannen langdurig tussen hun piekmomenten. Als ze dat niet doen, raken ze overtraind.’ Door korte periodes van gezonde spanning af te wisselen met momenten van rust leer je dus beter om te gaan met stress. Launspach geeft tot slot nog een paar adviezen om die rust te vinden:

1. Wandelen

Ga af en toe even achter dat scherm vandaan. Gebruik je hoofd en je lichaam ook eens op een andere manier.

2. Meditatie- en/of ademhalingsoefeningen

Dit soort oefeningen zijn bewezen effectief bij het verminderen van spanning en stress. Ze helpen je te ontspannen.

3. Praat met familie en vrienden

Als je met een specifieke zorg of vraag in je hoofd zit, betekent dat meestal dat je nog een denkstap moet maken. Door erover te praten met mensen en onder woorden te brengen waar je mee zit, wordt het makkelijker die stap te zetten.

4. Sporten

Het hoeft niet meteen iets extreems te zijn. Gewoon even een stukje lopen of flink stappen helpt al bij het leegmaken van je hoofd.

5. Sluit de werkdag goed af

Launspach: ‘Aan het einde van de werkdag pak ik zelf altijd pen en papier en schrijf ik alle losse eindjes op. Dan kan je het in je hoofd los laten. De volgende ochtend weet je ook meteen waarmee je moet starten.’