Natuurlijk kan je als leider impact hebben, de vraag alleen is welke?

Als de afgelopen periode ons één les heeft geleerd, is het wel dat ieder van ons een verantwoordelijkheid heeft: als je je handen niet wast, dan breng je jezelf en anderen in gevaar. Individuele verantwoordelijkheid en impact zijn toevallig ook het thema van het laatste hoofdstuk in Making Your Way, het nieuwe boek van Marion Debruyne en Katleen De Stobbeleir.

Als we er de kranten op nalezen, moeten we jammer genoeg toch vaststellen dat leiders soms wel erg eenzijdig gefocust zijn op hun eigen carrière of op het financiële succes van hun organisatie, maar onvoldoende op het ontwikkelen van hun morele kompas.

Toch is het heel eenvoudig: wie geld doorsluist naar een rekening in Panama en zichzelf geruststelt dat dat fiscaaltechnisch allemaal perfect legaal is, staat er niet bij stil dat iemand anders daar uiteindelijk de prijs voor betaalt. Dat om aan te tonen dat ieders keuzes en acties – hoe groot of hoe klein je rol ook is – een aanzienlijke impact op het grotere geheel hebben. Welk verschil wil jij maken?

Optimisme is een morele plicht

Oorlog, ziektes, armoede, misbruik, vervuiling… Voldoende slecht nieuws om zelfs de grootste optimist in de put der wanhoop te duwen. Maar Karl Popper en Immanuel Kant hadden gelijk. Optimisme is een morele plicht.

Optimist zijn betekent niet dat je de wereld door een eeuwig roze bril ziet, blind voor de gevaren en problemen. Dat zou onverantwoord zijn. Maar dat is pessimisme evenzeer. ‘Een optimist zijn gaat niet over verkondigen dat het leven vroeger slechter was. Het gaat over weten hoe het leven beter kan worden. En dat is wat ons optimisme echt zou moeten voeden’, aldus Bill & Melinda Gates.

Een optimist ziet de wereld in perspectief, is dankbaar voor de vooruitgang en weet dat hij of zij op weg is naar een nog betere plek. Het fundamentele geloof dat je een positieve impact kan hebben op de wereld genereert creativiteit en vooruitgang. Uiteraard kunnen we de wereld niet alleen veranderen. Maar je kan wel de verandering zijn die je wilt zien in de wereld.

Onderneem kleine acties in je eigen leven en moedig anderen aan om dat ook te doen. Zo creëer je dat domino-effect dat uiteindelijk misschien de hele wereld beënvloedt. Klinkt dat iets te idealistisch? Een tienermeisje bewijst het tegendeel. ‘We kunnen niet zomaar verder leven alsof morgen nooit komt, want die komt wel. Meer zeggen we niet.’

Dat is de eenvoudige, en ietwat ongemakkelijke, waarheid, verteld door een tienermeisje met het syndroom van Asperger, waar voor augustus 2018 niemand ooit van had gehoord. Een meisje dat de schoolbanken inruilde voor het plein aan het Zweedse parlement waar ze opriep tot meer actie voor het klimaat. Uiteraard zal niet elke zestienjarige net als Greta Thunberg de wereld op z’n kop zetten. Maar als we één ding van haar kunnen leren, is het dat het nooit te vroeg is om na te denken over wat jij wilt betekenen.

De weg van de minste weerstand

Je moet niet gaan leven als een heilige. Maak gerust fouten, maar leer eruit. En besef vooral dat je integriteit verliezen vaak in kleine stapjes gebeurt. In zijn biografie Blind Ambition beschrijft John Dean hoe hij als raadsman van president Nixon snel promotie maakte en heel geleidelijk aan werd meegezogen in een spiraal van onethisch gedrag.

Zijn verhaal eindigt met zijn veroordeling en gevangenschap voor zijn rol in het Watergate-schandaal. Moeten we hem beschouwen als een ‘slecht persoon’? Eigenlijk was hij gewoon een onervaren leider die snel en zonder voorbereiding opklom naar een machtspositie en heel geleidelijk aan elk besef van juist en fout verloor.

In ons huidige turbulente klimaat hebben leiders zonder sterk moreel kompas het lastig. Ethisch weloverwogen beslissingen maken, is iets wat je moet leren doorheen je (leiderschaps)carrière. De weg van de minste weerstand ziet er vaak aanlokkelijk uit.

De eer opstrijken voor het harde werk van een collega, zwijgend toekijken bij twijfelachtige praktijken, je functie gebruiken voor eigenbelang… Dat kleine (of minder kleine) uitstapje naar de dark side kan je misschien zelfs rationeel verantwoorden. Jij hebt tenslotte toch in de schaduw zitten zwoegen om te geraken waar je nu bent? En als niemand de keizer vertelt dat hij geen kleren aan heeft, waarom zou jij dat wel doen?

Maar twee keer ongelijk maakt geen gelijk. Onderzoek van Vikas Anand en Blake Ashforth naar de psychologie achter immoreel gedrag toont aan dat zelfs de kleinste ‘zonde’ kan escaleren tot ronduit onethisch en immoreel gedrag als die keuze wordt herhaald en gerationaliseerd.

Rationalisatie is, met voorsprong, de ergste vijand van integriteit. Iets goed praten werkt als een kalmeermiddel. Het verdooft en zorgt dat we geen pijn of schuldgevoel moeten voelen.

Uiteraard is er veel discussie over wat goed is en wat niet. Je integriteit verliezen mag dan een langzaam proces zijn, je integriteit bewaren is dat ook. Ethisch zijn is niet zwart of wit. Het enige dat je kan doen, is proberen om steeds meer ethisch besef op te bouwen.

We weten in ieder geval dat goed doen meer is dan vermijden om iets fout te doen. Yvon Chouinard, oprichter van het duurzame outdoor kledingmerk Patagonia, verwoordde het zo: ‘Als je geen deel bent van de oplossing, ben je een deel van het probleem.’ De keuze is simpel: werk jij mee aan de oplossing of aan het probleem? Er is geen middenweg mogelijk.

Dit is de laatste bijdrage van Katleen De Stobbeleir aan de rubriek De Natuurlijke Leider in MT magazine (verschenen in december 2020). Wie haar opvolgt, kan je lezen in MT magazine van maart 2021.