Wat ondernemers van de natuur kunnen leren

Zelf heeft ze een bèta-achtergrond, ze studeerde natuur- en sterrenkunde. Daarna was ze mede-oprichter en directeur van een ICT-bedrijf. Ylva Poelman gruwt dan ook van de term ‘Moeder Aarde’. Veel te soft, vindt de innovatie-expert. Toch is de natuur tegenwoordig Poelmans belangrijkste inspiratiebron. En dat zou ze ook voor ondernemers moeten zijn, betoogt ze in haar nieuwe boek ‘De 9 succesfactoren van de BV Natuur’. Ze noemt het een survivalgids voor bedrijven.

‘In de techniek is de natuur als inspiratiebron al lang normaal’

Echt goed gaat het toch niet met die natuur? ‘Dat is maar hoe je het bekijkt’, zegt Poelman. ‘De natuur in zijn geheel heeft absoluut flinke tegenslagen gehad, maar is nooit failliet gegaan. Zelfs als wij mensen er niet in slagen de klimaatverandering een halt toe te roepen, dan nog blijft de BV Natuur overeind. Misschien niet met alle dieren en planten die we nu kennen, maar kleinere organismes zullen overleven. Van daaruit bouwt de natuur verder. Dat heeft ze na eerdere massa-extincties, zoals die van de dinosaurussen, ook gedaan.’

Bio-inspired innovation

Poelman geldt als een pionier op het gebied van bio-inspired innovation. ‘In de techniek is de natuur als inspiratiebron al lang normaal’, zegt ze. ‘Vliegtuigbouwers keken naar vogels om de vleugels van toestellen te perfectioneren, zo kwamen onder andere de zogeheten winglets tot stand. De makers van klittenband haalden hun idee daarvoor van een plant, de grote klis. De monddelen van de mug werden uitgebreid bestudeerd om tot een pijnloze injectienaald te komen…en zo kan ik nog wel even doorgaan.’

‘Je moet als leider een paranoïde stokstaartje zijn. Altijd gereed om in actie te schieten’

De natuur sociaal-organisatorisch als voorbeeld nemen is nog betrekkelijk nieuw. Het idee voor de circulaire economie komt er vandaan, de term ‘ecosysteem van bedrijven’ en ook het begrip ‘DNA van een bedrijf’. Maar daarmee houdt het wel zo’n beetje op. En dat is spijtig, vindt Poelman. ‘Zeker nu de levenscyclus van ondernemingen steeds korter wordt, kunnen leiders er veel van leren. De BV Natuur is in feite een bedrijf dat al 4 miljard jaar non-stop draait en erin slaagt te overleven.’ Hoe dat komt, is wat zij heeft onderzocht.

Lees ook: Van ambitie naar impact: zo zet je duurzame doelen om in de praktijk

Toekomstbestendig

‘Ons economische systeem piept en kraakt. Als je als bedrijf niet de juiste dingen doet, ga je met alle uitdagingen die op ons afkomen onderuit, zegt ze. ‘Die toekomstbestendigheid, dat is waar het om draait.’ Organisaties zijn in haar ogen amper bekomen van de coronacrisis. Poelman: ‘Ik lees de eerste juichverhalen al over het snelle herstel van de economie. Toch is de volgende crisis alweer in de maak. We weten alleen nog niet hoe die eruitziet. Als leider van een bedrijf moet je je daarop voorbereiden.‘

‘De diversiteit in de natuur kan je vergelijken met de spreiding in een effectenportefeuille’

Altijd alert zijn dus, alles volgen. Poelman begrijpt dat zeker midden in de coronacrisis veel van managers wordt gevraagd. ‘Je moet als leider als een paranoïde stokstaartje zijn. Altijd om je heen kijken. Altijd gereed om in actie te komen bij een bedreiging of een kans. Maar je kunt natuurlijk ook anderen binnen je bedrijf vragen om samen met jou op de uitkijk te staan’, zegt ze. ‘Wat in ieder geval van belang is dat je voorbereid bent. Dat je in staat bent om te veranderen om te overleven. Don’t be scared, be prepared.’

Diversiteit

Poelman onderscheidt negen succesfactoren waardoor de natuur erin is geslaagd in bedrijf te blijven. Een belangrijke is dat ze nooit op één paard wedt. ‘Zoals een onderneming ook nooit afhankelijk moet zijn van één product. De diversiteit in het dieren- en plantenrijk zou je kunnen vergelijken met de spreiding in een effectenportefeuille. Zo spreidt de natuur de risico’s, doordat er altijd wel ergens iets overleeft.’

Niets dierlijks is ons vreemd, voegt Ylva Poelman daaraan toe. ‘We weten bijvoorbeeld heel goed dat we met een aantal grote levensbedreigende problemen kampen. Toch doen we daar veel te weinig aan. Los van het klimaatprobleem hebben we te maken met een grondstoffencrisis. We weten allemaal dat we straks een tekort aan water, zand, fosfor en bepaalde mineralen zullen hebben. Om van de groeiende kloof tussen arm en rijk niet te spreken. De signalen zijn niet te missen, maar toch zijn we als menselijk wezen vooral bezig met de korte termijn.’

Negen factoren die het oudste bedrijf ter wereld succesvol maken:

1. Flexibiliteit: in de BV Natuur is ‘verandering’ de enige constante. De organisatie past zich daar op aan.
2. Innovatie: de natuur evolueert en innoveert continu.
3. Diversiteit: de verscheidenheid in dieren- en plantensoorten is als de spreiding in een effectenportefeuille.
4. Samenwerken: voor veel organismes hangt hun leven hiervan af. Hoe er wordt samengewerkt varieert enorm, het kan met of zonder leider. Denk bijvoorbeeld aan een zwerm spreeuwen die reageert op een aanval van een roofvogel.
5. Recyclen: de natuur is een gesloten systeem. Afval wordt hergebruikt, de belangrijkste bouwstenen voor het leven raken niet op.
6. Zonne-energie: deze bron van energie is ‘oneindig’. Planten leveren zuurstof en dat is weer essentieel voor de stofwisseling van dieren.
7. Informatie: het leven is afhankelijk van de informatie die in het DNA is opgeslagen. Verder wordt er in de natuur op alle mogelijke manieren gecommuniceerd, zelfs met het pitchen van ideeën (honingbijen) en fake news (vleesetende plant).
8. Feedback: door terug te koppelen aan het systeem kan de natuur zich bijtijds aanpassen. Dit kan overigens zowel positief als negatief uitpakken.
9. Optimaliseren: de BV Natuur streeft nooit naar het maximale resultaat voor één aspect, maar streeft naar het meest optimale voor het geheel.

Lange termijn

Poelman hoopt dat bestuurders en ondernemers verder kijken, de enge blik op het hier en nu kunnen overstijgen. ‘Wat al helpt is dat je je realiseert dat iets niet perfect hoeft te zijn. Wij zijn als mens zelf een product dat verre van perfect is. In de natuur is goed goed genoeg. Perfectie heeft geen zin. Over vier jaar zijn de omstandigheden weer anders. Dan moet je je product en je bedrijf misschien weer van onder tot boven aanpassen.’

Verder waarschuwt ze dat de succesfactoren in de natuur niet los van elkaar staan. Je bent er dus niet als je er als bedrijf eentje volledig omarmt. ‘Ze zijn allemaal nodig. Ze hangen met elkaar samen en beïnvloeden elkaar.’ Wat dat betreft vindt de veranderexpert de coronacrisis een uitgelezen kans. ‘Laten we gaan voor die groene herstart. De BV Natuur zal doorgaan, er zijn altijd soorten die overleven. We kunnen nu zelf nog meebepalen of de mens daarbij hoort. Al zou het zomaar kunnen dat het grootste dier op aarde straks niet groter dan een konijn is.’